بلاک چین و انقلاب شفافیت در سیستم‌ های مالی

در دنیایی که بی‌اعتمادی به نهادهای مالی سنتی روز به روز بیشتر می‌شود، فناوری‌های نوظهور در تلاشند تا جایگزین‌هایی شفاف، امن و غیرمتمرکز ارائه دهند. یکی از مهم‌ترین و تأثیرگذارترین فناوری‌هایی که در سال‌های اخیر نگاه‌ها را به خود جلب کرده، بلاک چین است. این فناوری نه‌تنها ساختارهای سنتی مالی را به چالش کشیده، بلکه انقلابی در شفافیت، امنیت و اعتمادسازی ایجاد کرده است.

بحران اعتماد و نقش فناوری در حل آن

در طول تاریخ، مردم برای انجام مبادلات مالی به نهادهایی مانند بانک‌ها، صرافی‌ها و موسسات مالی تکیه کرده‌اند. اما با بحران‌های اقتصادی، اختلاس‌ها، تحریم‌ها و نوسانات شدید بازارها، اعتماد عمومی به این نهادها کاهش پیدا کرده است. حالا سوال اینجاست: آیا می‌توان سیستمی ساخت که بدون نیاز به اعتماد به واسطه‌ها، همچنان امن و قابل پیگیری باشد؟ پاسخ این سوال در دل فناوری بلاک چین نهفته است.

بلاک چین چیست و چرا همه درباره آن حرف می‌زنند؟

بدون اینکه وارد جزئیات فنی پیچیده شویم، می‌توان گفت بلاک چین یک دفتر کل دیجیتال است که اطلاعات در آن به صورت زنجیره‌ای از بلوک‌ها ذخیره می‌شود. این بلوک‌ها به هم متصل هستند و هر تغییر یا ورودی جدید در آن‌ها توسط کل شبکه تأیید می‌شود. یعنی هیچ فرد یا سازمانی نمی‌تواند به تنهایی داده‌ای را تغییر دهد یا پاک کند.

این ساختار باعث می‌شود بلاک چین به یکی از شفاف‌ترین فناوری‌های موجود در دنیای دیجیتال تبدیل شود. تمامی تراکنش‌ها قابل مشاهده‌اند و هر کسی می‌تواند صحت اطلاعات را بررسی کند، بدون نیاز به اعتماد کورکورانه به یک نهاد واسطه.

شفافیت مالی، دیگر یک رویاست؟

یکی از مشکلات جدی در سیستم‌های مالی سنتی، نبود شفافیت واقعی است. حساب‌سازی، انتقال‌های غیرقانونی، پول‌شویی و فرار مالیاتی از جمله مسائلی هستند که بارها گریبان اقتصاد کشورها را گرفته‌اند. فناوری بلاک چین اما این معادله را به کلی تغییر داده است. در یک شبکه مبتنی بر بلاک چین، تمامی تراکنش‌ها قابل ردیابی، مستند و غیرقابل تغییر هستند. این ویژگی باعث شده دولت‌ها، بانک‌ها و شرکت‌ها به‌طور جدی به استفاده از این فناوری فکر کنند.

تجربه کشورها از پیاده‌سازی سیستم‌های مبتنی بر بلاک چین

کشورهایی مانند استونی، سوئیس و سنگاپور پیشگام استفاده از بلاک چین در سیستم‌های دولتی و مالی خود شده‌اند. این کشورها از این فناوری برای ثبت اسناد دولتی، رأی‌گیری الکترونیکی، پیگیری تراکنش‌های مالیاتی و حتی ردیابی زنجیره تأمین استفاده کرده‌اند.

در ایران نیز هرچند به دلیل تحریم‌ها و محدودیت‌های تکنولوژیک، پیاده‌سازی گسترده‌ای صورت نگرفته، اما چندین پروژه دانشگاهی، دولتی و خصوصی به صورت آزمایشی از فناوری بلاک چین برای ثبت اسناد یا مدیریت زنجیره تأمین استفاده کرده‌اند.

آینده بانکداری با ظهور بلاک چین

یکی از مهم‌ترین اثرات بلاک چین، تحول در ساختار بانک‌ها و مؤسسات مالی است. بانکداری سنتی بر پایه تمرکز و کنترل عمل می‌کند، در حالی که بلاک چین همه چیز را غیرمتمرکز و شفاف می‌سازد. با این فناوری، حتی می‌توان تصور کرد در آینده نیازی به بانک به معنای امروزی نباشد و افراد بتوانند به صورت مستقیم و ایمن با یکدیگر مبادله کنند.

البته باید توجه داشت که این تغییر ناگهانی اتفاق نمی‌افتد. بلکه بانک‌ها ناچارند به تدریج خود را با این فناوری تطبیق دهند. برخی بانک‌های بزرگ دنیا نیز شروع به سرمایه‌گذاری روی پلتفرم‌های مبتنی بر بلاک چین کرده‌اند و حتی ارزهای دیجیتال بانک مرکزی (CBDC) را به عنوان ابزارهای جدید مالی بررسی می‌کنند.

مقاومت‌ها، چالش‌ها و سوءبرداشت‌ها

با وجود تمام مزایایی که بلاک چین ارائه می‌دهد، این فناوری نیز با چالش‌های زیادی روبرو است. بسیاری از مردم هنوز این فناوری را با ارزهای دیجیتال مانند بیت‌کوین یکی می‌دانند. در حالی که بلاک چین یک زیرساخت است و ارز دیجیتال تنها یکی از کاربردهای آن است.

همچنین، ناآگاهی، قوانین مبهم و گاهی سخت‌گیرانه، باعث شده بسیاری از شرکت‌ها از ورود به این حوزه خودداری کنند. اما با آموزش و تدوین مقررات مشخص، می‌توان زمینه را برای استفاده گسترده‌تر از این فناوری فراهم کرد.

فرصت‌هایی که نباید از دست بروند

اگرچه ایران با محدودیت‌هایی مواجه است، اما بلاک چین فرصتی منحصربه‌فرد برای ایجاد شفافیت در بازارهای مالی داخلی، کاهش فساد و افزایش کارایی سیستم‌ها فراهم کرده است. از طرفی، شرکت‌های نوآور و استارتاپ‌ها می‌توانند با استفاده از این فناوری، محصولات و خدماتی طراحی کنند که نه‌تنها در ایران بلکه در بازارهای جهانی نیز قابل رقابت باشند.

در یکی از پروژه‌هایی که چند سال پیش در یک فضای کار اشتراکی با آن آشنا شدم، تیمی از بچه‌های جوان با ایده‌ای مبتنی بر بلاک چین، موفق به جذب حمایت و حتی پیشنهاد سرمایه گذاری روی استارتاپ خود شدند. این فقط یک نمونه از قدرت تغییر آفرین این فناوری است.

زمانی برای بازنگری در ساختارهای سنتی

فناوری بلاک چین آمده تا ساختارهای سنتی مالی را به چالش بکشد، شفافیت را جایگزین ابهام کند و مردم را به جای نهادهای واسطه، در مرکز تصمیم‌گیری قرار دهد. هرچند مسیر پیاده‌سازی کامل این فناوری در کشورهای در حال توسعه مانند ایران، پر از موانع است، اما آینده از آنِ شفافیت، مشارکت جمعی و داده‌های قابل‌اعتماد است.

اگر امروز به فکر استفاده از فناوری‌هایی مانند بلاک چین نباشیم، فردا ناچار خواهیم بود با نسخه‌هایی بسیار محدود و کنترل‌شده از آن روبرو شویم؛ آن هم نه در قالب نوآوری، بلکه در قالب اجبار بازار جهانی.

زی تک مرکز نوآوری زرین پال

زی تک به عنوان مرکز نوآوری زرین پال با هدف حمایت از استارتاپ های نوپا و دانش بنیان، بستری مطمئن برای رشد و توسعه فراهم کرده است. با ارائه خدماتی چون سرمایه گذاری خطر پذیر مشاوره تخصصی، منتورینگ و اتصال به شبکه ای گسترده از شرکای استراتژیک، زی‌تک همراه استارتاپ هادر مسیر رسیدن به موفقیت است در زی تک، نوآوری معنا میابد و آینده کسب و کار ها شکل میگیرد